1956 ÖNCESİ KAMULAŞTIRMASIZ EL ATMALARDA YARGI YOLUNUN AÇIK OLMASI
Av. Aleyna BOĞATEKİN
- HUKUKUMUZDAKİ KAMULAŞTIRMA HÜKÜMLERİ:
Kamulaştırma hukukuna yönelik farklı tarihlerde yürürlükte bulunan kanunlardan dolayı uygulamada bazı sıkıntılar doğabilmektedir. İstisnalar dışında kamulaştırma kanunları ve uygulandıkları tarihleri şöyle sıralayabiliriz;
- 01.1961 tarihli 221 Sayılı Kanun: 6830 sayılı kanun çıkmadan önce yani 1956 yılından önceki kamulaştırmasız el atma durumlarında uygulanacak hükümleri düzenlemiştir. Ancak 04.08.2022 tarihinde resmi gazetede yayınlanan AYM kararı ile bu kanun anayasaya aykırı bulunarak iptal edilmiştir.
- 08.1956 tarihli 6830 Sayılı Kanun: 1956-1983 yılları arasında uygulanacak kamulaştırma hukukuna ilişkin hükümler düzenlenmiştir.
- 11.1983 tarihli 2942 Sayılı Kanun: Güncel kamulaştırma kanunumuzdur.
- 05.2001 tarihli 4650 Sayılı yasa ile Değişik Kamulaştırma Kanunu: 2001 yılında yapılan köklü değişiklerle kamulaştırma kanunun son şekli verilmiştir.
- KAMULAŞTIRMASIZ EL ATMA SEBEBİYLE AÇILACAK DAVALARDA YARGI YOLUNUN AÇILMASI:
Kamulaştırmaya ilişkin hukukumuzdaki ilk düzenleme 31.08.1956 tarihli 6830 sayılı istimlâk kanunudur. Bu kanunla kamulaştırmasız el atma sebebiyle açılacak davalarda herhangi bir hak düşürücü süre görülmemiştir. Bu kanun şuan yürürlükte bulunan 2942 sayılı ve 04.11.1983 tarihli Kamulaştırma Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır.
Kamulaştırmaya ilişkin ikinci düzenleme ise 1961 tarihli ve 221 sayılı Amme Hükmi Şahısları Veya Müesseseleri Tarafından Fiilen Amme Hizmetlerine Tahsis Edilmiş Gayrimenkuller Hakkında Kanundur. Bu kanunla 1956 öncesi yapılan kamulaştırma işlemlerine uygulanacak hukuk düzenlenmiştir.
Bu yasanın 1. Maddesinde “6830 sayılı İstimlâk Kanununun yürürlüğe girdiği tarihe kadar, kamulaştırma işlerine dayanmaksızın, kamulaştırma kanunlarının göz önünde tuttuğu maksatlara fiilen tahsis edilmiş olan gayrimenkuller ilgili amme hükmi şahsı veya müessesesi adına tahsis tarihinde kamulaştırılmış sayılacağı” ,
- Maddesi ile ise “Gayrimenkulün bedelini dava hakkı bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren iki sene sonra düşeceği” hüküm altına alınmıştır.
Söz konusu hükümlerle 31.08.1956 tarihine kadar idareler tarafından kamulaştırma yapılmaksızın fiilen el atılan taşınmazların bedeline ilişkin dava açma hakkının bu kanunun yürürlülük tarihi olan 12.01.1961 tarihinden itibaren iki yıl geçmekle yani 12.01.1963 tarihinde sona ereceği düzenlenmiş, dava açma hakkı iki yılla sınırlandırılmıştır. Mülkiyet hakkının özüne müdahale teşkil eden yasa yürürlüğe konmuştur. Bu hükümlerle kanun koyucunun amaçladığı 1956 tarihine kadar yapılan kamulaştırmasız el artma sebebiyle idare aleyhine açılacak olan bedel davalarını 1963 yılıyla sınırlamaktır. Kanun gerekçesi de göz önüne alındığında bu kanunun amacı idarelerce fiilen taşınmazlara el atılmış olabileceği gibi kamulaştırması yapılmış olmakla birlikte tapu siciline işlenmeyen, kamulaştırma evraklarının kaybı sebebiyle ispat edilemeyen veya mal sahiplerince bağışlanmış veya terk edilmiş olmasına rağmen tapuda ferağ işlemleri yapılmayan kamulaştırma işlemlerine de ilişkindir. Dolayısıyla bu kanunla kanun koyucunun bu sorunları çözmeye çalıştığı fiili durumla tapu arasında uyumsuzluğu gidererek kamu yararı sağlamaya çalıştığı anlaşılmaktadır.
Söz konusu mevzuat uyarınca hukukumuzda 1956 öncesi yapılan kamulaştırmasız el atmalar için idareler aleyhine bedel davaları açılamamaktaydı ancak 4 ağustos 2022 tarihinde Anayasa Mahkemesinin Resmi Gazetede yayınlanan 21.04.2022 Tarih, 2021/19 Esas ve 2022/40 sayılı Kararı ile 221 sayılı Amme Hükmi Şahısları Veya Müesseseleri Tarafından Fiilen Amme Hizmetlerine Tahsis Edilmiş Gayrimenkuller Hakkında Kanununun 1. Maddesi iptal edilmiş bu madde ile birlikte uygulama imkânı kalmayan diğer maddelerin de iptali gerekmiştir. İptal hükümlerinin ise Anayasa Mahkemesi Kararının Resmi Gazetede yayımlanmasından itibaren 9 ay sonra yürürlüğe girmesine karar verilmiştir.
Özetle Anayasa Mahkemesinin bu kararı ile birlikte 5 Mayıs 2023 tarihinden itibaren iptal hükümleri yürürlüğe girecek ve artık 1956 öncesi idarece kamulaştırmasız el atılan taşınmazlara ilişkin maliklerce bedel davası açılabilecektir.