Yargıtay İçtihatlarıyla İcap Nöbetinin Değerlendirilmesi

 

Av. Aleyna BOĞATEKİN 

1. İCAP NÖBETİ NEDİR?

İcap nöbeti, işçinin her an işveren tarafından yapılacak olan çağrıya icap etmek üzere hazırda beklediği süreyi ifade eder. İcap nöbetinde olan işçi, sadece çağrılma durumunda işyerinde iş görme borcunu ifa eder. Nöbet süresi işverenin veya işçinin belirlediği bir yerde geçirilebilir. Bu şekilde çalışmada önemli olan, işçinin her an işveren tarafından çalıştırılabilir olmasıdır. İcap nöbetinde çağrıya hazır bekleyen işçi, işverene karşı sürekli erişilebilir olmakla yükümlüdür.

Nöbet süresinin tümünde işçinin fiili olarak çalışması zorunlu olmadığı gibi fiili çalışma yapılmayan dönemlerin de işçi tarafından ne şekilde geçirildiği önemli değildir.

İcap nöbetinde olan işçi, sadece çağrılma durumunda işyerinde iş görme borcunu ifa etmektedir. Bu nedenle nöbetteki süreyi aktif olunan (fiili çalışma yapılan) ve olunmayan (yapılmayan) zaman olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür.

2. İCAP NÖBETİNDE GEÇİRİLEN SÜRE ÇALIŞMA SÜRESİNE DAHİL EDİLİR Mİ?

Yerleşik Yargıtay içtihatları uyarınca işçi, icap nöbetinde her ne kadar her an ulaşılabilir ve çağrı durumunda işe ifaya hazır durumda bulunmak zorunda olsa da çağrılmayan durumlarda işçinin aktif olarak çalışmadığının aşikar olduğu bu sebeple normal çalışma süreleri ile icap nöbetinde geçen süreler arasında eşitlik kurulmasının hakkaniyete aykırı olduğu bu sebeple de icap nöbetinde çalışılmadan geçirilen zaman ile normal çalışma sürelerinin denk tutulmayacağı kabul edilerek 1/8 ilkesi kabul edilmiştir. Böylelikle işçinin çalışma sürelerinin hesaplanması durumunda; çağırılmadan geçirdiği icap nöbetinde geçen zaman diliminin 1/8’i bulunarak çalışma süresi hesaplanmalıdır.

T.C. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Kararı E. 2016/22112, K. 2020/8240, T. 17/09/2020 “yerleşik hale gelen içtihatlar ile icap nöbetinde fiilen daha fazla çalışıldığı kanıtlanmadığı takdirde, icap nöbetinde geçen sürenin 1/8’nin çalışma süresinden sayılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Şüphesiz davacı tarafından kanıtlanan fiili çalışma süresi daha fazla ise bu süre haftalık çalışma süresine eklenecektir.”

A. İcap Nöbetinin Geçirildiği Yer Bakımından;

İşçinin işyerinde bekleyerek nöbet usulü ile çalışması durumunda bekleme süresinde işçinin, işveren için çalışmadığı süreler dinlenme süresi olarak değerlendirilemez. Bu bağlamda, icap nöbetini işyerinde geçiren işçi, işverenin egemenliği altında ve işveren tarafından belirlenen bir yerde bulunduğu için bekleme süresinin çalışma süresi olarak değerlendirilmesi gerekir. Aynı minvalde İş Kanunu’nun 66. maddesinin 1. fıkrasının c bendinde, işçinin işinde ve her an iş görmeye hazır hâlde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boşta geçirdiği sürenin çalışma süresinden sayılacağı belirtilmiştir.

Dolayısıyla eğer işçi işyerinde bekleme halindeyse bu durumda çalışsın veya çalışmasın nöbet sırasında geçirilen zaman dilimi çalışma süresine dahil edilecektir. Ancak eğer işyerinde değil de kendi belirlediği yerde çağrıldığında işyerinde hazır bulunmak suretiyle işi ifa ediyorsa bu durumda bu işçi, her ne kadar her an ulaşılabilir olma yükümlülüğü altında ise de kendi serbest zamanı üzerinde tasarruf edebilmekte ve kendi işini yapabilmektedir. Bu sebeple çalışmadan, bekleme sureti ile işyeri dışında geçen zaman diliminin tamamının çalışma süresine eklenmesi hakkaniyetli olmayacaktır.

Jaeger davasında Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın vermiş olduğu karara göre, doktorun her an ulaşılabilir bir şekilde hastanede işverenin emrine hazır olarak beklemesi durumu ile doktorun işyeri dışında beklemesi durumu birbirinden farklıdır. Hastanede bekleme süresinde işçi fiili olarak işini yapmasa bile, ailesinden ve sosyal çevresinden uzakta ve her istediğini yapamayacak bir şekilde özgürlüğü sınırlandırılmış olarak bulunmaktadır. Kararda, işçinin nöbet hizmetinin tamamında fiili çalışma gerçekleştirmek zorunda olmadığı belirtilerek, nöbet süresinin bir kısmında çalışmıyor olmasının ya da dinlenmesinin bu sürelerin çalışma süresi olarak değerlendirilmesinde etkili olmadığı belirtilmiştir.

T.C YARGITAY 9.Hukuk Dairesi Esas: 2021/ 12188 Karar: 2022 / 529 Karar Tarihi: 18.01.2022 “İşçi icap nöbetinde evinde ve bulunduğu yerleşim yerinde zamanı serbestçe değerlendirebilir. İhtiyaç duyulduğunda işyerine girmek zorunda olması icap nöbetinde geçen tüm sürenin çalışma süresinden sayılmasını gerektirmez. İşçinin nöbet sırasında işyerine giderek gerçekleştirdiği çalışma nedeniyle geçen süre, çalışma süresinden sayılacaktır. İşyerine gitmesini gerektirecek bir durumun ortaya çıkmaması durumunda ise, uygun bir sürenin çalışma süresinden sayılması hakkaniyet gereğidir. Zira işçi her ne kadar serbestçe kullanabileceği bir zamana sahip ise de işyerine gitmek için her an hazır durumda olması gerekmektedir. Tüm bu hususlar dikkate alınarak icap nöbetinde fiilen daha fazla çalışıldığı kanıtlanmadığı takdirde, icap nöbetinde geçen sürenin 1/8’i çalışma süresinden sayılmalıdır.”

T.C YARGITAY 22.Hukuk Dairesi Esas: 2017/ 30537 Karar: 2020 / 7534 Karar Tarihi: 23.06.2020 “nöbette geçen süre haftada 5 gün 18.00-08.00 saatleri arasında günde 14 saat, diğer 2 gün 08.00-08.00 saatleri arasında günde 24 saattir. Buna göre ayda bir haftada nöbette geçen süre toplamı (14×5+24+24=) 118 saat olup, bu sürenin sekizde birinin haftalık çalışma süresine dahil edilmesi ve buna göre davacının fazla çalışma süresinin belirlenmesi gerekmektedir. Somut olayda davacının haftalık fazla çalışma süresinin (45 +118/8 = 59,75 – 45=) 14,75 saat olduğu anlaşılmakta olup, mahkemece icap nöbeti ile ilgili açıklanan ilke ve esaslar gözetilmeden davacının haftada 21 saat fazla çalışma yaptığının kabulü hatalıdır. Temyiz edilen kararın açıklanan sebeplerle bozulması gerekmiştir.”

Hükümler kurulmuş olup işçinin, işyeri dışında icap nöbetinde aktif olarak çalışmadan geçirdiği zamanın çalışma süresine dahil edilmesi durumunda bu zaman diliminin 1/8’inin çalışma süresine dahil edilmesi gerektiği kabul edilmiştir. İşçi icap nöbetlerini ispat edebiliyor ancak bu nöbetler sırasındaki aktif çalışmalarını ispat edemiyor ise bu durumda nöbette geçen zamanın 1/8’i hesaplanarak çalışma süresine eklenmelidir.

B. Çalışmaya Çağrı Halinde Çalışma Süresi Hesabı:

İşçinin icap nöbetinde çalışmaya çağırılması durumunda yolda geçen sürenin ve fiili çalışma süresinin, normal çalışma süresine eklenmesi bunun haricinde nöbette geçirilen sürenin 1/8’inin hesaplanması gerekmektedir. Örneğin;

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Kararı E. 2016/22112, K. 2020/8240, T. 17/09/2020 kararı çerçevesinde 24 saat evinde icap nöbetinde bulunan bir çalışanın, bu sürede işverenden gelen çağrı üzerine 8 saat işyerine gelip çalışması durumunda, bu 8 saat ve evde geçirdiği 16 saatin 1/8’i olan 2 saat dikkate alınarak işçinin çağrıya hazır hâlde çalıştığı sürenin 10 saatinin çalışma süresi olarak kabul edilmesi gerektiği sonucuna ulaşmaktayız. Bu 10 saatlik süre, işçinin çalışma süresine eklendiğinde, haftalık 45 saati aşan bir süre ortaya çıkarsa bu sürenin fazla çalışma süresi olduğunun kabulü gerekir. Belirtmek gerekir ki, işveren icap nöbetinde işçiyi ihtiyaç duyduğu her an, işe çağırabileceği için, her bir çağırmada yolda ve işyerinde geçen süreler tespit edilip bu sürelerin toplamı fiili çalışma süresi olarak kabul edilmelidir. Bu süreler, icap nöbeti süresinden düşüldükten sonra kalan sürenin 1/8’i ayrıca çalışma süresi olarak değerlendirilmelidir.

T.C YARGITAY 9.Hukuk Dairesi Esas: 2020/4705 Karar: 2021/2257 Karar Tarihi: 26.01.20212 “davacının haftada 7/24 pazartesiden pazartesiye icap nöbeti tutuğu ispatlanmıştır. İcap nöbeti tuttuğu olgusu Mahkemenin de kabulündedir. Öte yandan; dosya kapsamındaki belgelere göre, davacının icap nöbeti tuttuğunda kaç kez göreve geldiği ve görevin kaç saat sürdüğü net olarak tespit edilememekte olup fiili olarak davacının nöbetlerde iş başında geçirdiği sürenin belirlenmesi ve buna bağlı olarak haftalık ne kadar fazla mesai yaptığının tespiti mümkün gözükmemektedir. Ayrıca davacının icap nöbeti sırasında işyerinde olmadığı evinde veya tercih ettiği başka bir yerde zamanını geçirdiği, çağrılması durumunda göreve gittiği dolayısıyla çağrılmadığı zamanlarda imkânı ölçüsünde serbest hareket edebildiği anlaşılmaktadır. Ancak yapılan işin niteliği gereği icap nöbeti esnasında sadece çağrılma durumunda işyerine gidiliyor olunsa da geri kalan zamanı işçinin tamamen özgür hareket ederek geçirmesi de beklenemez. Bu anlamda işçi icap nöbeti esnasında şehir dışına çıkamaz veya işyerine uzak bir yere gidemez. Ne var ki; ihtiyaç duyulduğunda işyerine gidilmek zorunda olması icap nöbetinde geçen tüm sürenin çalışma süresinden sayılmasını gerektirmez. Davacının nöbet sırasında işyerine giderek gerçekleştirdiği çalışma sebebiyle geçen süre, çalışma süresinden sayılacaktır. Tüm bu hususlar dikkate alınarak yerleşik hale gelen içtihatlar ile icap nöbetinde fiilen daha fazla çalışıldığı kanıtlanmadığı takdirde, icap nöbetinde geçen sürenin 1/8’nin çalışma süresinden sayılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Şüphesiz davacı tarafından kanıtlanan fiili çalışma süresi daha fazla ise bu süre haftalık çalışma süresine eklenecektir.”[1]

[1] Aynı minvalde T.C YARGITAY 22.Hukuk Dairesi Esas: 2017/ 24855 Karar: 2019 / 20946 Karar Tarihi: 12.11.2019, T.C YARGITAY 22.Hukuk Dairesi Esas: 2017/ 25552 Karar: 2019 / 22750 Karar Tarihi: 09.12.2019, T.C YARGITAY 22.Hukuk Dairesi Esas: 2016/ 29576 Karar: 2020 / 2255 Karar Tarihi: 12.02.2020, T.C YARGITAY 22.Hukuk Dairesi Esas: 2017/ 30438 Karar: 2020 / 6807 Karar Tarihi: 16.06.2020